ईजरायलको शिक्षाद्वारा आत्मनिर्भर कृषि: मुक्ति पोखरेलको सफल यात्रा

नेपाल कृषिप्रधान देश हो, जहाँ अधिकांश जनसंख्या कृषि पेशामा आश्रित छ। तर, परम्परागत कृषि प्रणाली, प्रविधिको अभाव, बजार पहुँचको कमी तथा आधुनिक प्रविधिको न्यून प्रयोगका कारण किसानहरू अझै पनि प्रतिकूल परिस्थितिमा छन्। पछिल्लो समयमा, नेपाली युवाहरू वैदेशिक रोजगारीतर्फ आकर्षित भइरहेका छन्। तर, केही युवाहरूले विदेशमा सिकेको सीपलाई आफ्नै देशमा उपयोग गरी कृषि व्यवसायमार्फत आत्मनिर्भरताको उदाहरण प्रस्तुत गरिरहेका छन्।

यस्तै उदाहरणीय पात्र हुन् प्युठान, विजयनगर-०२ का मुक्ति पोखरेल, जसले २०१६-२०१७ मा लर्न एण्ड अर्न कार्यक्रम अन्तर्गत ईजरायल गएर आधुनिक कृषि प्रविधिको ज्ञान हासिल गरे। उनले Sedot Negev Agriculture Center मा ११ महिनासम्म कृषि सम्बन्धी विशेष तालिम लिएर नेपाल फर्केपछि आफ्नो जन्मभूमिमा कृषि व्यवसायलाई आधुनिक बनाउने दिशामा कदम चाले।

नेपाल फर्केपछि उनले ईजरायलमा सिकेको प्रविधिलाई व्यवहारिक रूपमा लागू गर्दै व्यावसायिक कृषि थालनी गरे। अहिले उनले उत्पादन गरेको तरकारी तथा फलफूल प्युठानका मुख्य बजारहरूमा बिक्री भइरहेको छ। उनको कृषि उद्यमशीलता आजका युवाहरूका लागि प्रेरणाको स्रोत बन्न पुगेको छ।

लर्न एण्ड अर्न कार्यक्रम: युवा कृषकहरूका लागि अवसर

नेपाल सरकार तथा विभिन्न अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाहरूको सहकार्यमा लर्न एण्ड अर्न कार्यक्रम सञ्चालन गरिएको हो। यो कार्यक्रम अन्तर्गत नेपाली युवाहरुलाई ईजरायल पठाएर उन्नत कृषि प्रविधि, आधुनिक सिँचाइ प्रणाली, जैविक खेती तथा व्यावसायिक कृषि प्रणालीबारे तालिम दिने गरिन्छ।

ईजरायललाई कृषि प्रविधिमा विश्वकै उत्कृष्ट मुलुक मानिन्छ। यहाँ कम पानीमा बढी उत्पादन गर्न सकिने प्रविधिहरूको विकास गरिएको छ। सिँचाइ, मल व्यवस्थापन, माटोको संरक्षण तथा व्यावसायिक सोचको विकासका लागि ईजरायल उत्कृष्ट गन्तव्य हो।

मुक्ति पोखरेलले यही अवसरलाई सदुपयोग गर्दै ११ महिनासम्म आधुनिक कृषि प्रणाली को व्यावहारिक ज्ञान लिए। उनले त्यहाँ सिकेका सीपहरू नेपालमा लागू गर्दै सफल व्यवसायी बन्ने बाटो रोजे।

ईजरायलमा सिकेका महत्वपूर्ण सीपहरू

ईजरायलमा तालिम लिने क्रममा पोखरेलले निम्न महत्वपूर्ण कृषि सीपहरू सिके:

१. ड्रिप सिँचाइ प्रणाली (Drip Irrigation System) को प्रयोग

नेपालमा पारम्परिक सिँचाइ प्रणालीमा धेरै पानी खेर जान्छ। ईजरायलमा भने टिप सिँचाइ प्रणाली अपनाइएको छ, जसले थोरै पानीमा पनि उच्च उत्पादन दिन सक्छ।

यस प्रणालीका फाइदाहरू:
⚫ पानीको न्यूनतम उपयोग गर्दै खेतमा आवश्यक मात्रामा मात्रै आपूर्ति गरिन्छ।
⚫ जमिनको उर्वराशक्ति जोगिन मद्दत गर्छ।
⚫ लागत घट्दै उत्पादन वृद्धि हुन्छ।

२. जैविक मल तथा मल व्यवस्थापन प्रविधि

ईजरायलमा माटोको उपयुक्तता, उत्पादन वृद्धि तथा दीर्घकालीन उर्वराशक्ति संरक्षण मा विशेष ध्यान दिइन्छ।

यस प्रणालीका फाइदाहरू:
⚫ जैविक मल प्रयोगले उत्पादनलाई गुणस्तरीय बनाउँछ।
⚫ रासायनिक मल तथा विषादीको न्यूनतम प्रयोग हुन्छ, जसले माटोको दीर्घकालीन उर्वराशक्ति कायम राख्छ।
⚫ उत्पादनको स्वास्थ्य गुणस्तर उच्च हुन्छ।

३. ग्रीनहाउस प्रविधि (Greenhouse Farming)

नेपालमा मौसमी खेती बढी गरिन्छ, जसले गर्दा केही महिनामा मात्रै उत्पादन हुन्छ। ईजरायलमा ग्रीनहाउस प्रविधि प्रयोग गरी वर्षभरि नै तरकारी तथा फलफूल उत्पादन गर्न सकिन्छ।

यस प्रविधिको फाइदा:
⚫ हावापानी तथा कीरा संक्रमणबाट खेती जोगिन्छ।
⚫ उत्पादनको गुणस्तर उच्च रहन्छ।
⚫ प्रतिकूल मौसममा पनि खेती सम्भव हुन्छ।

४. व्यावसायिक सोच र बजार व्यवस्थापन

ईजरायलमा कृषिलाई सिर्फ जीविकोपार्जनको साधन मात्र नभई व्यवसायिक रूपमा कसरी अगाडि बढाउने भन्ने कुरामा प्राथमिकता दिइन्छ।

यस सोचले नेपालमा:
⚫ कृषिलाई नाफामूलक व्यवसायका रूपमा हेर्ने संस्कृति विकास गर्छ।
⚫ स्थानीय तथा अन्तर्राष्ट्रिय बजारसँग जोडिन मद्दत गर्छ।
⚫ किसानले उचित मूल्यमा आफ्ना उत्पादन बेच्न सक्छन्।

नेपाल फर्किएपछि आत्मनिर्भर कृषि व्यवसायको थालनी

ईजरायलबाट फर्किएपछि मुक्ति पोखरेलले आधुनिक कृषि प्रणालीलाई नेपालमा लागू गर्ने लक्ष्य बनाए। उनले प्युठानको विजयनगर-०२ मा आफ्नो कृषि फार्म स्थापना गरे र आधुनिक प्रविधिबाट खेती सुरु गरे।

१. आधुनिक सिँचाइ प्रणालीको प्रयोग

नेपालमा पानीको अभाव एउटा मुख्य समस्या हो। त्यसैले पोखरेलले ड्रिप इरिगेसन प्रणाली जडान गरे।

यस प्रणालीका मुख्य फाइदाहरू:
⚫ पानीको खपत कम भयो।
⚫ उत्पादनको गुणस्तर राम्रो भयो।
⚫ खर्च कम हुँदै नाफा बढ्यो।

२. स्थानीय बजारमा प्रत्यक्ष बिक्री

नेपालका किसानहरूले बिचौलियाहरूका कारण उचित मूल्य पाउँदैनन्। तर, पोखरेलले प्रत्यक्ष बिक्री को अवधारणा अपनाए।

उनले उत्पादन गरेको तरकारी तथा फलफूल प्युठानका मुख्य बजारहरूमा बेचिरहेका छन्, जस्तै:
⚫प्युठान बजार
⚫खलंगा बजार
⚫बागदुला बजार

यसले गर्दा:
⚫ बिचौलियाको आवश्यकता हट्यो।
⚫ उपभोक्तालाई सस्तो मूल्यमा ताजा उत्पादन उपलब्ध भयो।
⚫ आम्दानी दोब्बर वृद्धि भयो।

३. स्थानीय कृषकहरूलाई प्रशिक्षण तथा रोजगारी

मुक्ति पोखरेलले सिकेका सीप अरू किसानलाई पनि सिकाइरहेका छन्। उनले आफ्नो क्षेत्रमा अन्य कृषकहरूलाई टिप सिँचाइ, जैविक मल प्रयोग, तथा आधुनिक खेतीबारे तालिम दिन थालेका छन्।

यसले गर्दा:
⚫ स्थानीय स्तरमा रोजगारी सिर्जना भयो।
⚫ परम्परागत खेती छोडेर किसानहरूले आधुनिक प्रविधि प्रयोग गर्न थाले।
⚫ कृषि उत्पादनमा वृत्ति आयो।

सरकारको भूमिका र भावी सम्भावना

नेपाल सरकारले यस्ता युवा कृषकहरूको सफलतालाई प्रोत्साहित गर्नुपर्छ। यदि सरकारले अनुदान, सहुलियत ऋण तथा प्रविधिको सहज पहुँच उपलब्ध गराएमा, हजारौं युवा पोखरेलको जस्तै आत्मनिर्भर बन्न सक्छन्।

नेपालको कृषि विकासका लागि आवश्यक पहलहरू:
⚫युवालाई प्रविधिमैत्री कृषि गर्न अनुदान तथा तालिम प्रदान गर्नु।
⚫स्थानीय उत्पादनलाई प्रवर्द्धन गर्न सरकारी बजार तथा बिक्री केन्द्र स्थापना गर्नु।
⚫विदेशी कृषि प्रविधिलाई नेपालमा लागू गर्न सहज वातावरण सिर्जना गर्नु।

निष्कर्ष

मुक्ति पोखरेलको सफलता आजका नेपाली युवाहरूका लागि प्रेरणादायी उदाहरण हो। विदेश गएर रोजगारको खोजी मात्र होइन, सीप सिकेर आफ्नै माटोमा लगानी गरेर सफलता प्राप्त गर्न सकिन्छ भन्ने उनको कथा पुष्टि गर्छ।

विदेशमा सिकेको ज्ञानलाई व्यवहारिक रूपमा लागू गर्न सकेमा नेपालको कृषि क्षेत्रलाई आत्मनिर्भर बनाउने लक्ष्य हासिल गर्न सकिन्छ। कृषिमा नवीनता, प्रविधिको सही उपयोग, र युवा उद्यमशीलता नै समृद्ध नेपालको आधार बन्न सक्छ।