खेमराज जम्मर कट्टेल
संसारमा सबैभन्दा न्यानो सम्बन्धमध्ये एक हो दिदीबहिनी र दाजुभाइबिचको आत्मीयता। यही आत्मीयतालाई अझै बलियो पार्ने पर्व हुन तिज र तिहार। तर, कहिलेकाहीँ भाग्यले यस्तो खेल खेल्छ कि पर्वको अर्थ नै पीडामा परिणत हुन्छ।
आज इजरायलमा बस्ने नेपाली समुदाय, नेपालमा रहेको एक परिवार र विशेष गरी एउटी बहिनी यही पीडामा बाँधिएकी छिन् । यो कथा हो विपिन जोशीको।
२०२३ अक्टोबर ७ मा हमासले इजरायलमा गरेको आतङ्ककारी आक्रमण संसारकै लागि कालो दिन थियो। हजारौँ मानिस मारिए, सयौँ अपहरण भए। त्यही दिन इजरायलमा अध्ययन र श्रमको यात्रामा रहेका २२ वर्षीय नेपाली युवा, विपिन जोशी पनि आतङ्ककारीको कब्जामा परे। १० जना नेपालीले त ज्यान नै गुमाए केही घाइते शरीर र सयौँ मनोवैज्ञानिक पिडा बोकेर देश फर्किए ।
दिन बित्दै गए, महिना बित्दै गए। तर विपिन अझै फर्किएनन्। आज झन्डै दुई वर्ष भइसकेको छ, उनी अझै हमासको कैदमा छन्। यसबिचमा दर्जनौँ अन्तर्राष्ट्रिय पहल भए, कैयौँ देशका नागरिकहरू फर्काइए। तर दुर्भाग्य, विपिन अझै फर्कन सकेका छैनन्। फर्काउन सकिएको छैन ।
विपिनकी बहिनी, पुष्पा जोशी। दाजुसँग बिताएका बाल्यकालका सम्झना, घरको न्यानो वातावरण, दाजुको साथमा रमाएको पल यी सबै अहिले उनको लागि स्मृतिको खजाना मात्र बनेका छन्। तिज आउँदा चेलीको मन माइती खोज्छ। सजिन, गाउन, रमाउन मन लाग्छ। तर यस वर्ष पुष्पाका लागि तिज आँसुको महासागर बनेर आयो। माइतीबाट सजिनुपर्ने हात खाली रहे, रमाउनुपर्ने हृदय चिरियो, चिच्याउँदै कराउँदै माइती खोज्नु परेको पिडा कति होला ।
यस बेला इजरायलमा रहेका चेलीहरूको तिज पनि खल्लो रह्यो। रमाइलो गर्ने, गीत गाउँदै माइती सम्झने त्यो पर्वमा सबैले चेली पुष्पा र उनको आमाको पिडा प्रत्यक्ष देखे भोगे । कसरी रमाउन सक्थे, कसरी सम्हालिन सक्थे जब उनकै आँखाबाट संसारका अगाडी आँसु बगिरहेको छ ।
अब झन् तिहार नजिकिँदै छ। नेपाली संस्कृतिमा दिदीबहिनीका लागि तिहार केवल चाड होइन, जीवनकै एउटा ठुलो प्रतीक हो। टिका लगाउने संस्कार, ओखर फोड्ने परम्परा, मिठाई बाँड्ने खुसी यी सबै दाजुभाइको अस्तित्वसँग गाँसिएका छन्।
तर पुष्पाको मनमा एउटा मात्र प्रश्न छ: “कहिले म आफ्नो दाजुको निधारमा टिका लगाउन पाउँछु?”ओखर हातमा भएको बर्षौ बित्यो, तर दाजु बिना फुट्दैन। टिका मनमा छ, तर निधार बिना लाग्दैन। दुई वर्षदेखि यो संस्कार उनको जीवनमा अधुरो छ। आखिर कहिले सम्म !
आमा–बाबुका लागि छोराको अनुपस्थिति सबैभन्दा ठुलो पीडा हो। झन्डै दुई वर्षदेखि छोराको खबर पर्खिरहेका उनीहरू अहिले इजरायलमै बहिनी पुष्पा आमा सहित आइपुगेकी छिन । तर दाइको मुख देख्न होइन, बरु संसारलाई दाइको मुक्ति माग्न।उनको आमाको आँखा देख्दा मात्रै बुझिन्छ यो पीडा शब्दभन्दा ठुलो छ। जुन जति कलमले लेखे कोरे र बोले पनि कम्ती हुन्छ ।
इजरायलमा रहेका नेपाली समुदाय आज एक ढिक्का भएर पुष्पा र आमासँग उभिएका छन्। नेपालीहरूका लागि यो केवल उनीहरूको व्यक्तिगत पीडा मात्र होइन, सम्पूर्ण नेपालीको सामूहिक घाउ हो। हामी सबै आवाज उठाउन तयार छौँ, सडकमा निस्कन तयार छौँ, अन्तर्राष्ट्रिय समाजसँग माग गर्न तयार छौँ। जुन सबैले आ आफ्नो ठाउँबाट गरिरहेका छन् ।
मानवअधिकार, न्याय र शान्तिको कुरा गर्ने संसारले अझै पनि विपिनलाई फर्काउन सकेको छैन। यो विडम्बना हो। जब अरू देशका नागरिक बन्धनबाट मुक्त हुन्छन्, तब प्रश्न उब्जन्छ किन अझै विपिन फर्किएनन्? के एउटा नेपाली युवाको जीवन सस्तो हो? अथवा भाषा, सानो देश अनि राजनीतिले गाँजिएको हाम्रो देशको अवस्थाले आवाज पुग्न नसकेको हो ! प्रश्नै प्रश्न र जिज्ञासा पिडा हरेक नेपालीहरूको मनमा मडारिरहेको छ ।
नेपाली परम्परामा भाइ–बहिनीको सम्बन्ध केवल रक्त सम्बन्ध होइन, आत्माको सम्बन्ध हो। दाजु भनेको चेलीको ढाल हो। बहिनी भनेको दाजुको प्रेरणा हो। तिहारमा टिका लगाउने संस्कारले यही सम्बन्धलाई चिरस्थायी बनाएको छ। तर जब एउटी बहिनी दुई वर्षदेखि आफ्नो दाजुको प्रतीक्षामा छिन्, त्यो पीडा सम्पूर्ण संस्कृति र नेपाली समुदायको पीडा हो। बहिनी पुष्पाले इजरायलमा भएको आन्दोलन र अभियानहरूमा बोलेका शब्दहरूले पनि महसुस गर्न सकिन्छ दाजु बहिनीको सम्बन्ध माया ममता ।
अघिल्ला पर्वहरू र यस वर्षको तिज पुष्पाका लागी खल्लो भयो। रमाउनुपर्ने उनि माइतीको सम्झनामा आँसु झारिरहेकी छिन । अब आउने तिहार अधुरो नरहोस् हामी कामना गर्छौ गरिरहनेछौ । आशा बाँकी छ हाम्रो हामी आत्तिएका छौ हार मानेका छैनौ ।
एउटा चेलीले यो प्रवासी भूमिमा आएर नेपाली, अङ्ग्रेजी लगायत आफूले जानेको सुनेको भाषामा सकिनसकी हजारौंको भिडमा आफ्नो दाजुको रिहाइको लागि गरेको याचना कति पीडादायी होला? लेख्नै हात काम्छ यो परिवार र चेलीमा परेको पीडा सम्झिँदा मात्रै पनि। त्यो याचनामा बोलेका र कयौँ लुकाएका शब्दहरू महसुस गर्दा हरेक नेपालीको मुटु चिरिन्छ। यहाँ चेलीको स्वरमा दाजुको खोजी मात्र छैन, सम्पूर्ण नेपाली युवाको भविष्य, आमाबाबुको आँसु र देशकै पीडा गुन्जिरहेको छ।
हामी सबै नेपालीहरूको एउटै प्रार्थना छ भगवान्, यी चेलीको आशा नखोस्। आमा–बहिनीको आँसु पुछियोस् । यस तिहारमा चमत्कार होस्, विपिन फर्कुन्। बहिनीले निधारमा टिका लगाउन पाओस्। आमाले छोराको अनुहार देख्न पाओस्। अनि फेरि तिज र तिहार खुसीसहित मनाउन पाओस्। बिन्ती भगवान् !
झापा दमक स्थायी घर भई विगत १० वर्षदेखि इजरायलमा रहेका खेमराज जम्मर कट्टेल , सामाजिक र बौद्धिक क्षेत्रमा सक्रिय छन्। नेपाली युवाको प्रवासी पीडा, बेरोजगारी र समसामयिक विषयमा लेखहरू प्रकाशित गर्दै आएका उनि इजरायलमा खेलकुद र सामाजिक एकतामा पनि सक्रिय छन्। समाधानमुखी, यथार्थवादी र देश प्रेमले भरिएको विचार शैलीले उनलाई परिवर्तनशील लेखक र सामाजिक अभियन्ताका रूपमा पनि चिनाउँछ।
