गाजा युद्धविराम वार्ताले लियो नयाँ मोड: इजरायल सबै बन्धकहरूलाई एकै पटक रिहा गर्न चाहन्छ

गाजा पट्टीमा चलिरहेको युद्ध र युद्धविरामको प्रयासमा हालै महत्त्वपूर्ण परिवर्तन आएको छ। इजरायलका प्रधानमन्त्री बेन्जामिन नेतान्याहूले अब सबै बाँकी बन्धकहरूलाई एकै पटक रिहा गर्ने विस्तृत सम्झौतामा ध्यान केन्द्रित गर्ने संकेत दिएका छन्। यसअघि ६० दिने युद्धविराम र केही जीवित बन्धकहरूको आंशिक रिहाइको योजना अगाडि बढाइएको थियो।

बन्धक रिहाइ र वार्ताको वर्तमान अवस्था हमासको एक प्रतिनिधिमण्डल प्रारम्भिक वार्ताका लागि कायरो पुगेको छ। मध्यस्थकर्ताहरूले आगामी केही हप्ताभित्र सम्झौता गर्न सुनौलो अवसर (window of opportunity) देखेका छन्। गत महिना इजरायल र हमासबीचको अप्रत्यक्ष वार्ता असफल भएको थियो। इजरायलले आफ्नो सैन्य अभियान विस्तार गर्ने र गाजाका सबै क्षेत्र, विशेष गरी जहाँ ठूलो संख्यामा प्यालेस्टिनीहरूले शरण लिएका छन्, तिनीहरूलाई नियन्त्रणमा लिने विवादास्पद योजना पनि घोषणा गरेको छ। यद्यपि, यो नयाँ सैन्य अभियान अक्टोबरसम्म सुरु नहुने अपेक्षा गरिएको छ, जसले सैन्य तयारीका लागि समय दिनेछ।

प्रधानमन्त्री नेतान्याहूले आफूलाई सबै बन्धकहरू चाहिएको बताएका छन् – जीवित र मृत दुवैको रिहाइ, यही नै अहिलेको चरण हो। प्यालेस्टिनी सशस्त्र समूहहरूले अक्टोबर ७, २०२३ को आक्रमणमा समातेका ५० जना बन्धकहरू अझै राखेका छन्, जसमध्ये करिब २० जना जीवित रहेको इजरायलको अनुमान छ। प्रधानमन्त्री नेतान्याहूमाथि बन्धकहरूको रिहाइको लागि घरेलु दबाब बढेको छ।

इजरायलको सैन्य कारबाही र गाजाको अवस्था गाजामा इजरायलको तीव्र हवाई हमलाहरू (intense Israeli strikes) जारी छन्। हमासद्वारा सञ्चालित स्वास्थ्य मन्त्रालयका अनुसार, पछिल्लो एक दिनमा कम्तीमा १२३ प्यालेस्टिनी मारिएका छन्। इजरायलले विशेष गरी गाजा शहरमा हमला तीव्र पारेको छ, जहाँ हवाई हमलाले घरहरू ध्वस्त पारेका छन्। इजरायली सेनाले जायतुन क्षेत्रमा नयाँ अभियानहरू सुरु गरेको छ। इजरायली सैन्य प्रमुखले गाजा पट्टीमा इजरायली रक्षा बल (IDF) को सञ्चालन योजनाको मुख्य ढाँचा (main framework for the IDF’s operational plan in the Gaza Strip) पनि स्वीकृत गरेका छन्।

सम्झौताका चुनौती र प्रमुख मागहरू क्षेत्रीय मध्यस्थकर्ताहरू (इजिप्ट र कतार) ले सबै बाँकी बन्धकहरूको रिहाइ, युद्धको अन्त्य र इजरायली सेनाको फिर्तीको लागि नयाँ सम्झौताको ढाँचा तयार गरिरहेको बताइएको छ। तर, यो कार्यान्वयन गर्न गाह्रो छ किनकि इजरायलले हमासलाई गाजाको नियन्त्रण र हतियार त्याग्न माग गरिरहेको छ। इजिप्टका विदेशमन्त्रीले भनेका छन् कि उनीहरू पहिलाको चरणबद्ध योजना (६० दिने युद्धविराम, आंशिक बन्धक/कैदी रिहाइ, र मानवीय सहायताको प्रवाह) पुनर्जीवित गर्न महान् प्रयासहरू गरिरहेका छन्।

नेतान्याहूले इजरायलका लक्ष्यहरू अपरिवर्तित रहेको बताएका छन्: सबै बन्धकहरू फिर्ता र हमासको आत्मसमर्पण। उनले इजरायलले गाजामा खुला-अन्त सुरक्षा नियन्त्रण (open-ended security control) कायम राख्नुपर्ने पनि बताएका छन्। हमासले भने इजरायली जेलमा रहेका प्यालेस्टिनी कैदीहरूसँग बन्धकहरू साट्न व्यापक सम्झौता, इजरायली सेनाको पूर्ण फिर्ती, र युद्धको अन्त्यको माग गर्छ। हमासले स्वतन्त्र प्यालेस्टिनी राज्य नबनेसम्म निशस्त्र हुन अस्वीकार गरेको छ।

मानवीय संकट र विवादास्पद विस्थापन प्रस्ताव गाजामा व्यापक अनिकाल (widespread famine) फैलिरहेको संयुक्त राष्ट्र समर्थित विज्ञहरूले चेतावनी दिएका छन्। इजरायलले गाजामा मानवीय सहायताको प्रवेशमा ठूलो सीमितता लगाएको छ। संयुक्त राष्ट्रको विश्व खाद्य कार्यक्रम (WFP) ले द्वन्द्व सुरु भएदेखि गाजामा भोकमरी र कुपोषण (starvation and malnutrition) उच्चतम स्तरमा पुगेको बताएको छ। हमासद्वारा सञ्चालित स्वास्थ्य मन्त्रालयका अनुसार इजरायलको आक्रमणबाट ६१,७२२ भन्दा बढी प्यालेस्टिनी मारिएका छन्, र २३५ जना (जसमा १०६ बालबालिका) भोकमरी वा कुपोषणले मरेका छन्।

नेतान्याहूले प्यालेस्टिनीहरूलाई “स्वैच्छिक” बसाइँसराइ मार्फत गाजा छोड्न अनुमति दिइनुपर्छ भन्ने विचार पनि दोहोर्याएका छन्। तर, मानवअधिकार समूहहरू र अन्तर्राष्ट्रिय समुदायले गाजाबाट मानिसहरूको कुनै पनि जबरजस्ती विस्थापनले अन्तर्राष्ट्रिय कानूनको उल्लंघन (violates international law) गर्ने चेतावनी दिएका छन्। धेरै प्यालेस्टिनीहरूलाई १९४८ को “नक्बा” (महाविपत्ति) को पुनरावृत्तिको डर छ, जब लाखौं मानिसहरू आफ्नो घरबाट विस्थापित भएका थिए।

अन्त्यमा गाजाको स्थिति जटिल छ, जहाँ युद्धविराम वार्ता, सैन्य अभियान, र मानवीय संकट एकैसाथ चलिरहेका छन्। प्रधानमन्त्री नेतान्याहूमाथि बन्धकहरूको रिहाइ र युद्ध विस्तारलाई लिएर घरेलु र अन्तर्राष्ट्रिय दबाब दुवै छ। इजरायल र हमास दुवै आ-आफ्ना मागहरूमा अडिग रहेकाले, तत्काल कुनै सम्झौताको सम्भावना अनिश्चित देखिन्छ। यसैबीच, गाजाका बासिन्दाहरूले युद्धको गम्भीर मानवीय प्रभाव भोगिरहेका छन्।